Ποια η σχέση της σύγχρονης Καβάλας με την αρχαία Μακεδονία;

Είναι γνωστό ότι στο χώρο που βρίσκεται σήμερα η Καβάλα τον 7^ο π.Χ. αιώνα οι Θάσιοι ίδρυσαν μια αποικία τους με το όνομα Νεάπολις. Έτσι ξεκινάει λοιπόν η ιστορία της Καβάλας.

Η Νεάπολις αναφέρεται σε πολλές πηγές και υπάρχουν ακόμη περισσότερες μαρτυρίες και αναφορές για την πορεία της μέσα στους αιώνες.

Οι βυζαντινοί μετονόμασαν την αρχαία Νεάπολη σε Χριστούπολη. Ο ακριβής χρόνος της αλλαγής της ονομασίας αυτής παραμένει άγνωστος. Οι πρώτες μαρτυρίες του νέου ονόματος υπάρχουν σε πηγές του 8ου και του 9ου αιώνα. Άρα η αλλαγή της ονομασίας πρέπει να έγινε πριν από το χρόνο της επικράτησης της. Η πρώτη μαρτυρία με το όνομα της Χριστούπολης είναι αυτή που αναφέρεται στο τακτικό του παρισινού κώδικα 1557Α, που το πρωτότυπο του είχε συνταχθεί το 746 μ.Χ.

Ωστόσο ανάμεσα στη Χριστούπολη και στην Καβάλα μεσολαβεί ένα μεγάλο χρονικό διάστημα 140 περίπου χρόνων που ο χώρος όπου βρίσκεται σήμερα η Καβάλα φαίνεται πως ερημώθηκε και έμεινε ακατοίκητος.

Ο συνταξιούχος καθηγητής και ιστορικός Κωνσταντίνος Χιόνης, που πρόσφατα μάλιστα βραβεύτηκε και από την Ακαδημία Αθηνών, στη μονογραφία του «Συνοπτική ιστορία της πόλης της Καβάλας», μια έκδοση του Δημοτικού Μουσείου Καβάλας, δημοσιεύματα Ιστορικού Αρχείου, Καβάλα 1992, αναφέρει συγκεκριμένα τα εξής:

«…Η Χριστούπολη δεν παρέμεινε για πολύ ελεύθερη. Το 1387 συνθηκολόγησε κι έγινε φόρου υποτελής στους Τούρκους. Η υποτέλεια της γίνεται γνωστή στις 22 Ιουλίου 1387 από ένα ψήφισμα της βενετικής συγκλήτου. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1391, η Χριστούπολη κυριεύεται από τους Τούρκους και καταστρέφεται ολοκληρωτικά. Το γεγονός της καταστροφής της μνημονεύεται σε μια ενθύμιση που αναγράφει: "εωκθ' ινδ. ΙΔ...εν αυτώ τω έτει εάλω η Χριστώνυμος πόλις και κατεδαφίσθη εκ βάθρων εις τάχος και οι οικήτορες ταύτης διεσκορπίσθησαν εν διαφόροις τόποις και χώρες" γέγονε δε τούτο το ολέθριον κακόν δια τίνων οικητόρων τήσδε της πόλεως- τοσαύτη δε γέγονεν η φθορά και η κατάλυσις των ενοικούντων χριστιανών ως έγωγε οίμαι, οία γέγονεν έκπαλαι επί Ναβουχοδονόσωρ εν τη Ιερουσαλήμ πόλει". Η Χριστούπολη ως πόλη έπαψε πια να υπάρχει και θα περάσουν 140 περίπου χρόνια για να ανασυνοικισθεί και να εμφανισθεί ξανά στο προσκήνιο της ιστορίας ως νέα πόλη, με νέο όνομα, το σημερινό όνομα της Καβάλας.

Για πρώτη φορά το τοπωνύμιο «Καβάλα» αναφέρεται το 1470 στο ημερολόγιο του αιχμαλώτου Βενετού λοχαγού Angiolello. Δεν αναφέρεται όμως σαν όνομα πόλης, αλλά σαν τοπωνύμιο δοσμένο στην πλαγιά του βουνού. Τα δύο κάστρα που είδε ο Angiolello ήταν εντελώς έρημα κι ακατοίκητα. Tο ένα βρισκόταν στο βουνό και το άλλο στη θάλασσα. Από νεότερο έγγραφο του 1519 διαπιστώνεται ότι η Καβάλα ήταν ακόμα ακατοίκητη και ότι το τοπωνύμιο αφορούσε μια ορισμένη τοποθεσία. Σιγά σιγά επικράτησε όμως σε ολόκληρη την περιοχή, πράγμα που διαπιστώνεται και από τη μαρτυρία ενός οκτασέλιδου φυλλαδίου, που φυλάγεται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, του έτους 1533. Στο φυλλάδιο αυτό, που δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα υπόμνημα για την απελευθέρωση των ελληνικών χωρών, αναφέρεται ότι πρόκειται να γίνει απόβαση στη Θεσσαλονίκη ή στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης ή «ακόμη μακρύτερα, έστω και εις Crysopolo, η οποία ήτο πόλις εις τον κόλπον, εις το όρος το καλούμενον ήδη la Cavalla, καταστραφείσα κάποτε, και όπου υπάρχει εν στενόν πέρασμα, ίνα πηγαίνει κανείς από την Ελλάδα εις την Κωνσταντινούπολη». Γίνεται φανερό πια ότι το τοπωνύμιο «Καβάλα» επεκτάθηκε και επικράτησε και στη θέση της παλιάς Χριστούπολης. Ενώ όμως το φυλλάδιο της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης του 1533 αναφέρει την επικράτηση της νέας ονομασίας πάνω στην παλιά της Χριστούπολης, δεν αναφέρει τη συνοίκηση της νέας πόλης, συνοίκηση που διαπιστώνεται από τις πληροφορίες που θα παραθέσουμε. Η παράλειψη αυτή εξηγείται μόνο αν ο συγγραφέας του φυλλαδίου αγνοούσε το νεοσυνοικισμό της πόλης, ή ότι θεώρησε περιττό να το αναφέρει, ή ότι είχε συντάξει το υπόμνημα πριν από χρόνια, όταν ακόμα δεν είχε συνοικισθεί η Καβάλα, και δημοσιεύτηκε αργότερα το 1533.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες του περιηγητή Ρ. Βelon, που είχε περιοδεύσει τη Μακεδονία κατά τα έτη 1546-49, η Καβάλα είχε πρωτοαποικισθεί από Εβραίους που είχαν πάρει μαζί τους οι Τούρκοι, όταν επέστρεφαν από τον πόλεμο της Ουγγαρίας. Ο Βelon δε μας αναφέρει το χρόνο αυτού του γεγονότος. Αν συσχετίσουμε όμως τη μαρτυρία αυτή με την πληροφορία του Hammer που αναφέρει ότι οι Τούρκοι παίρνοντας μαζί τους και τους εξόριστους Εβραίους άρχισαν να υποχωρούν από τη Βούδα στις 24 Σεπτεμβρίου 1526 και αν λάβουμε υπόψη τη χρονική διάρκεια του ταξιδιού προς την Κωνσταντινούπολη, τότε θα πρέπει να τοποθετήσουμε χρονικά το γεγονός της εγκατάστασης των Εβραίων στην Καβάλα το 1527 ή το 1528...»

Αν λοιπόν πάρουμε ως δεδομένο και αποδεχτούμε ότι η Νεάπολη και οι Νεαπολίτες είχαν μια ιστορική συνέχεια από τον 7^ο π.Χ. αιώνα μέχρι το 1391 μ.Χ οπότε και η Νεάπολη-Χριστούπολη καταστράφηκε ολοσχερώς και ερημώθηκε τότε θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι οι σύγχρονοι Καβαλιώτες όχι μόνον ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στον χώρο αυτό μόλις πριν 490 χρόνια, δηλαδή το 1527 ή 1528 αλλά και το ότι ήταν (εκείνοι οι πρώτοι έποικοι) στο σύνολό τους Εβραίοι.

Είναι γνωστό ότι οι Καβαλιώτες Εβραίοι εξοντώθηκαν όλοι στα γερμανικά στρατόπεδα το 1943. Και όσοι ελάχιστοι επέζησαν πέθαναν αργότερα από φυσιολογικά αίτια. Σήμερα στην Καβάλα δεν ζει ούτε ένας Εβραίος.

Επίσης είναι γνωστό ότι στη διάρκεια της δεύτερης Βουλγαρικής κατοχής 1916-1918 οι Βούλγαροι κατακτητές διέπραξαν φρικαλέες πράξεις κατά των κατοίκων της πόλης και οδήγησαν σε αφανισμό πάνω από 15.000 Καβαλιώτες. Μια πραγματική γενοκτονία. Στη συνέχεια και μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, η Καβάλα υποδέχτηκε 25.000 πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην πόλη, μετέβαλαν καθοριστικά τη σύσταση του πληθυσμού της και οι απόγονοί τους αποτελούν σήμερα το μεγαλύτερο ποσοστό των Καβαλιωτών.

Ποια λοιπόν μπορεί να είναι η σχέση και κυρίως η ιστορική συνέχεια των σημερινών Καβαλιωτών με την αρχαία Νεάπολη, την Βυζαντινή Χριστούπολη και την Καβάλα του 16^ου αιώνα;